آدم ها با هم فرق دارن و تنوع ژن ها باعث این تفاوتن؛ اونها مثل کدهای یه کامپیوتر که باعث می شن اطلاعات رو پردازش کنه در بدن عمل می کنن و صفات رو ایجاد می کنن. به همین دلیل اثر انگشت ها متفاوته. اختلال تو کروموزوم (فام تن)های موجود تو هسته ی سلول ها، بیماری ژنتیکی ایجاد می کنه. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های ۵۵ تا ۶۰ کتاب درسی پیدا کنیم.

اسم رویانا به گوشتون خورده؟ همون بزغاله شبیه سازی شده ای که چندسال پیش توی ایران به دنیا اومد. شاید باورتون نشه ولی این بزغاله مثل بقیه ی بزغاله ها توی دشت و دمن به دنیا نیومد، تو آزمایشگاه متولد شد براتون سواله که چجوری این اتفاق می افته؟ تو این اپیزود می خوایم بیشتر در مورد ژنتیک و تغییراتی که می شه توی ژنوم رخ بده حرف بزنیم. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های ۶۱ تا ۶۴ کتاب درسی پیدا کنیم.

وقتی کلمه انقراض رو می شنوین، یاد چی می افتین؟ چی می شه که یه دفعه یه حیوون منقرض می شه؟ یکی از مهم ترین خصوصیاتی در موجودات زنده بررسی می کنیم توانایی تولید مثله و یه موجود زنده اگه توانایی تولید مثل هم نداشته باشه، بازم خودش زنده می مونه ولی اگه نتونه تولیدمثل کنه، حیات کل گونه با خطر مواجه می شه. یکی از مهم ترین چیزها توی طبیعت بقاست. منظورمون از بقا، بقای فرد نیس. بقا و حفظ گنجینه ی اطلاعاتیِ ژنیِ اون فرده. یعنی ژن های اون فرد در طبیعت باقی بمونن. حالا چطوری این اتفاق می افته؟ تو این قسمت بهش می پردازیم. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های ۶۵ تا ۶۹ کتاب درسی پیدا کنیم.

اگه یادتون باشه یکی از مشکلات بزرگ تولید مثل غیرجنسی که از طریق گرده افشانی صورت می گرفت، تولید انبوه موجودات زنده با تنوع کم بود. فرض کنین به یه جمعیت از موجودات زنده که همشون از نظر ژنتیکی شبیه همن، یه ویروس یا یه عامل بیماری زا حمله کنه، این جمعیت یا همشون نسبت به این عامل بیماری زا مقاومن و سالم می مونن، یا همشون بیمار می شن و از بین می رن. پس حیات این جمعیت در برابر هر عامل بیماری زایی در خطره. شباهت همیشه خوب نیس. تو این قسمت یاد می گیریم که خلقت، برنامه ی هوشمندی برای بقای ژن ها و موجودات زنده از طریق نوع دیگه ای از تولید مثل داره. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های ۷۰ تا ۷۵ کتاب درسی پیدا کنیم.

تا حالا شده موقع درآوردن لباس بافتنی یا پشمی، صدای جرقه بشنوین؟ اگه این کار رو تو یه اتاق تاریک انجام بدین، علاوه بر صدا، نور ضعیف جرقه ها رو هم می تونین ببینین. اگه یه شونه ی پلاستیکی رو بردارین و موهای سرتون رو باهاش شونه کنین و بعد اون رو نزدیک جریان آبی که از شیر بیرون می آد بگیرین، می بینین که جریان آب جذب شونه ی شما می شه. اگه همین شونه رو نزدیک تکه های کوچیک کاغذ ببرین، کاغذها جذب شونه می شن. شما هم احتمالاً پدیده هایی مشابه اینها رو در زندگی روزمره تجربه کردین. مثلاً جرقه زدن دستتون وقتی که به دستگیره فلزی دست می زنین یا مالش بادکنک به موهاتون و بعد چسبیدنش به دیوار و... همه این پدیده های ساده ای که مثال زدیم به خاطر وجود بارهای الکتریکی اتفاق می افتن. اما حضور بارهای الکتریکی فقط به همین چندتا پدیده ساده خلاصه نمی شه. خیلی از پدیده ها و سیستم های پیچیده از جمله دستگاه های الکترونیکی، انتقال پیام در دستگاه عصبی، جذب بهتر رنگ تو بدنه ی خودروها، دودکش کارخانه ها و خیلی اتفاقات دیگه هم به وسیله بارهای الکتریکی و اثرات ناشی از اونها قابل توجیه و توضیحن.اما الکتریسیته کی و کجا کشف شد؟ موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های ۷۶ تا ۷۹ کتاب درسی پیدا کنیم

بچه ها، تا حالا به سیم های برقی که توی سیم کشی ساختمون ها یا توی وسایل برقی استفاده میشن، دقت کردین؟ اگه قسمتی از این سیم ها رو برش بدین، می بینین که داخل سیم ها رشته های نازکی از فلزات هستن و روکشی از جنس پلاستیک دور اون ها رو پوشونده. البته حواستون باشه در حالتی که وسیله برقی به جریان برق شهر وصله، نباید این کار رو انجام بدین ها! چون ممکنه خطر مرگ داشته باشه! منظورم این بود که اگه یه تیکه سیم جداگانه پیدا کردین، بردارین و کالبدشکافیش کنین! کلا کار با برق خیلی خطرناکه. برای همین برق کارها، موقع کار کردن با سیم های برق یا وسایل الکتریکی، برای رعایت ایمنی و جلوگیری از برق گرفتگی، دستکش های لاستیکی دست می کنن و کفش و کلاه مخصوص هم دارن. اگه به ابزار و وسایل برقکارها دقت کنین، تو قسمت دسته ی اونها یه روکش پلاستیکیه. به عنوان مثال سیم چین ها از جنس فلزن تا بتونن سیم ها رو به راحتی برش بدن، اما دسته اونها یه روکش پلاستیکی داره. فکر می کنین علت این کار چیه؟ یا علت تفاوت جنس رشته های داخل سیم با روکش سیم چیه؟ تو این قسمت می خوایم با یه ویژگی جدید از مواد به نام رسانایی الکتریکی آشنا شیم که پاسخ همه این سوالا تو درک همین مفهوم نهفته ست. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های ۷۹ تا ۸۲ کتاب درسی پیدا کنیم.

فهمیدیم که منشا بارهای الکتریکی چیه و همینطور فهمیدیم که بارهای الکتریکی در چه موادی میتونن حرکت کنن. حالا اگه بارهای الکتریکی تو یه جا تجمع پیدا کنن چه اتفاقی می افته؟! خب طبق معمول اول میریم سراغ طبیعت. یکی از جاهایی که در طبیعت ممکنه تجمع بارهای الکتریکی اتفاق بیافته، توی ابرهاست. و خب احتمالا میشه حدس زد پدیده رعد و برق در اثر همین انباشت بارهای الکتریکی اتفاق می افته. اما خب ما انسان ها نمی تونیم از این انباشت بار در ابرها و ایجاد رعد و برق استفاده کنیم. ولی ایده انباشت کردن بارهای الکتریکی، ایده ای بود که در نهایت منجر به ساخت چیزی شد به اسم باتری. خیلی از وسیله هایی که در اطراف ما هستن، از ساعت و موبایل گرفته تا خودرو و وسایل نقلیه با کمک باتری کار میکنن که اساس کارش انباشت و ذخیره بار الکتریکیه. همین انباشت بارهای الکتریکی قابلیتی رو به باتری ها میده که به اون اختلاف پتانسیل الکتریکی می گیم و باعث میشه تا وسایل الکترونیکی کار کنن.موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 82،83،84و 85 پیدا کنیم.

فهمیدیم که انباشت بارهای الکتریکی میتونه باعث ایجاد اختلاف پتانسیل الکتریکی بشه و این اختلاف پتانسیل الکتریکی میتونه انرژی لازم برای حرکت بارهای الکتریکی رو فراهم کنه. تو لوازم برقی و الکتریکی که به وسیله برق یا باتری کار میکنن، اختلاف پتانسیل الکتریکی چطور میتونه باعث حرکت بارهای الکتریکی بشه و اون وسیله چه جوری با حرکت بارها کار میکنه. یکی از مثالهای ملموس برای درک بهتر جریان الکتریکی، تشبیه بارهای الکتریکی به یک سیال مثل آبه. جریان آب خیلی شبیه به جریان الکتریسیته هست. یعنی مثلا هر جا حجم آب جریان پیدا کرده،زیاد باشه، میشه اون رو به یک جریان الکتریکی قوی تشبیه کرد. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه‎ های 85 و 86 کتاب درسی پیدا کنیم.

ارتباط بین دو کمیت ولتاژ و جریان الکتریکی چیه و همینطور کمیت سومی هم هست به اسم مقاومت الکتریکی. قبل هرچیزی بریم سراغ یک مثال؛ مثالی که بعدش بشه به کمک اون، مفهوم مقاومت الکتریکی رو بهتر درک کنیم. فرض کنین برای خرید وسیله ای به یک مرکز خرید خیلی شلوغ رفتین و مجبورین برای رسیدن به مغازه مورد نظر، تو راهروهای خیلی باریک و طولانی حرکت کنین. شروع می کنین به حرکت، تا زمانی که به مقصدتون برسید افراد زیادی همزمان با شما تو مسیرتون قرار دارن که به صورت نا منظم در حال رفت و آمدن. به خاطر شلوغی و حرکت نامنظم، شما هر چند لحظه یک بار به یکی از افراد برخورد می کنین و نمی تونین سریع و راحت تو مسیرتون حرکت کنید. اگر تعداد این برخورد ها زیاد باشه، با هر برخورد، شما بخشی از انرژی اولیه تون رو از دست می دید و تا زمانی که برسید به مقصدتون حسابی خسته و کم انرژی می شید. انگار این افراد مانع از حرکت شما داخل راهرو ها می شن و یه جورایی در برابر شما مقاومت می کنن . حالا فرض کنید اگر مرکز خریدی که انتخاب کرده بودید راهرو های پهن و کوتاهی داشت و خیلی هم خلوت بود. قبول دارید که حرکتتون خیلی راحت تر می شد؟! این توصیفی بود از یک مثال روزمره که ذهنیت ما رو خیلی نزدیک می کنه به مفهوم مقاومت الکتریکی. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 87 و 88 کتاب درسی پیدا کنیم.

همه ی شما کاربردهای ساده ی آهن ربا رو تو زندگی دیدید. مثلا موقع باز و بسته کردن در یخچال، نیروی آهن ربا رو حس می کنین. یا زمانی که قصد دارین برگه ای رو روی وایت برد بچسبونین، از نگهدارنده هایی که آهن ربا بهشون وصله استفاده کردید. حالا در کنار این کاربردهای ساده، آهن رباها کاربردهای پیچیده‎ تری هم دارن. شاید کاربردهاش، براتون کمی عجیب باشه. اما واقعا تو ساخت تمام این دستگاه ها از آهن ربا و خاصیت هایی که داره استفاده شده: مثلا داخل کامپیوترها و بلندگوها، تلویزیون و رادیو، موتورها و ژنراتورها و… آهن ربا به کار رفته. خب همونطور که می بینین آهن رباها تقریبا هرجایی استفاده می شن. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 89 تا 91 کتاب درسی پیدا کنیم.

خودتون توی خونه، خیلی راحت و بی دردسر یه سری اجسام رو به آهن ربا می تونین تبدیل کنین و به مواد خاصیت آهن ربایی بدین. سه تا روش کلی برای ساخت آهن ربا وجود داره. روش اول، مالش و روش دوم هم القای الکترومغناطیسی و آخرین روش هم روش الکتریکیه. دو روش اول خیلی ساده و راحتن. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 91 و 92 کتاب درسی پیدا کنیم.

می خوایم آهن ربای الکتریکی بسازیم و بعد کاربردهاش رو بشناسیم. علاوه بر این ها قراره از سازوکار موتورهای الکتریکی سر در بیاریم. میخوایم ببینیم خاصیت مغناطیسی، تو ساخت این موتورها چه نقشی داره و مولد های برق چطوری هستن. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 93 تا 96 کتاب درسی پیدا کنیم.

تا حالا خاک سرخ جزیره هرمز رو دیدین؟ جریزه هرمز یه جزیره ی کوچیکه تو خلیج فارس که به خاک سرخ معروفه. این خاک قرمز رنگه و درخششی که داره اونو از بقیه خاک ها متمایز می کنه. ولی دلیل این تفاوت چیه؟ چرا انقدر این خاک با بقیه ی خاک ها متفاوته؟ حالا منشا تفاوت سنگ ها چیه و ساختارشون چه شکلیه؟ این قسمت می خوایم در مورد منشا این تفاوت ها (کانی ها) صحبت کنیم. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 97 تا 100 کتاب درسی پیدا کنیم.

شاید وقتی که کانی هارو شناختین با خودتون فکر کرده باشین که این کانی ها چطوری به وجود میان؟! یا اصلا مکانیسم تشکیلشون چطوریه و چطوری می تونیم کانی های مختلف رو از هم دیگه تشخیص بدیم و اونا رو شناسایی کنیم؟ کانی ها چه کاربردهایی تو زندگی ما دارن و بر چه اساسی طبقه بندی می شن؟ موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 100 و 101 کتاب درسی پیدا کنیم.

کانی ها چه کاربردهایی تو زندگی روزمره ما دارن و چطوری می تونیم ازشون استفاده کنیم؟ مثلا از خاک سرخ هرمز تا قابلمه مسی های تو خونه هامون و از نمای بیرونی ساختمون ها تا قرص هایی که به عنوان دارو مصرف می کنیم نمونه هایی از کانی ها هستن. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 101 تا 103 کتاب درسی پیدا کنیم.

سنگ ها اجسام طبیعی، غیر زنده و جامد هستن که از یک یا چند نوع کانی تشکیل شدن و معمولا تو سه گروه آذرین، رسوبی و دگرگون تقسیم بندی می شن. تو این قسمت با نحوه ی تشکیل، انواع و کاربرد سنگ های آذرین آشنا می شیم. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 104 تا 108 کتاب درسی پیدا کنیم.

حدود 70% از سنگ هایی که رو سطح زمینن منشأ رسوبی دارن، عمدتا از ماسه سنگ ها، سنگ های آهکی، شیل ها و به مقدار کمتری اما با همون معروفیت از رسوبات نمک، سنگ های آهن دار، ذغال و چوب تشکیل می شن. این قسمت به انواع سنگ های رسوبی و کاربردشون می پردازیم. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 108 تا 111 کتاب درسی پیدا کنیم.

تو لایه های درونی زمین، دما و یا فشار بیشتری به سنگ ها وارد می شه، در واقع اثر فشار زیاد، حرارت و مایعات اطراف سنگ هایی مثل سنگ های آذرین، رسوبی و یا حتی خود سنگ های دگرگون می تونه اونا رو به سنگ های دگرگون تبدیل کنه. تو این قسمت با انواع سنگ های دگرگون و دلایل تشکیلشون آشنا می شیم. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 111 تا 113 کتاب درسی پیدا کنیم.

کره ی زمین با اینکه بیشتر آبی رنگه اما قاره هایی داره که این کره رو برای ما قابل زندگی کرده، خاکی داره که ما می تونیم توش کشاورزی کنیم و برای خودمون و دام هامون غذا تولید کنیم. زندگی ما تماما به این کره وابسته ست، هم به آب های جاری روی اون و هم به خاک سطحش. حالا این سوال پیش می آد که این خاک چطوری به وجود اومده و چه عواملی باعث می شه خاک شکل بگیره. تو این قسمت می خوایم در مورد این حرف بزنیم که خاک، این طلای پر اهمیت چطوری و طی چه اتفاقاتی به وجود می آد و ساخته می شه. تو این مسیر با مفهوم هوازدگی آشنا می شیم و انواع مختلف اون رو با همدیگه یاد می گیریم. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 114 تا 118 کتاب درسی پیدا کنیم.

توی دنیای ما هیچ چیزی بدون تغییر نیست و تغییر مداوم یکی از اتفاقات رایجه ! این قصه برای کره ی زمینمونم هست، این کره ی خاکی و سنگی ما سطحش همیشه به یه شکل و ثابت نیست و مدام در حال تغییره. عوامل مختلف می تونن تو این تغییر و تحول نقش داشته باشن. پدیده هایی مثل هوازدگی و فرسایش به وسیله ی باد و آب و تغییر دما و... باعث می شن که سنگ ها خرد و جابه جا بشن و سطح کره ی زمین تغییر کنه. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 119 تا 121 کتاب درسی پیدا کنیم.

تصور کنین تو یه مکانی بدون نور هستین و کاملا تاریکه. چشم ها تو یه همچین جایی از کار می افته و دیگه هیچی رو نمی تونیم ببینیم. موضوع این قسمت درباره اینه که بفهمیم چطوری نور به دیدن کمک می کنه و اصلا نور چه ویژگی هایی داره. رفتار اجسام مختلف در مقابل با نور چطوریه و در آخر هم سایه چطوری به وجود می آد؟ موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 122 تا 127 کتاب درسی پیدا کنیم.

یه توپ پینگ پنگ رو مستقیم به طرف دیوار پرت کنین. توپ به دیوار می خوره و دوباره مستقیم به طرف شما برمی گرده. از یه زاویه دیگه توپ رو به دیوار بزنیم، زاویه ی برگشت توپ هم متفاوت می شه. خیلی سال پیش فیزیکدان مسلمانی به اسم ابن هیثم متوجه شد نور هم کاملا شبیه توپ رفتار می کنه و قوانین زیادی درباره نور کشف کرد. این قسمت یکی از قانون های رفتار نور که این دانشمند بهش رسید رو بررسی می کنیم. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 128 تا 130 کتاب درسی پیدا کنیم

حتما شده موقع رفتن به مکان های تاریخی و مذهبی جذب زیبایی و ظرافت معماریشون بشین. بخش های زیادی از این مکان ها با آینه ها تزئین می شن. آینه ها کاربردهای زیادی دارن. این قسمت می خوایم درباره یکی از انواع آینه ها و کاربرداش صحبت کنیم. با وسیله ی ساده ای که از گذشته های دور تا امروز از زندگی بشر حذف نشده و همچنان کاربرد داره، یعنی آینه های تخت رو می شناسیم. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 130 و 131 کتاب درسی پیدا کنیم.

یه جمله هست که حتما بارها پیش اومده تو آینه بغل ماشین ها خونده باشین " اجسام از آنچه در آینه می بینید به شما نزدیک تر هستند" این آینه ها چه ویژگی ای دارن که اجسام رو نزدیک تر نشون می دن؟ یا مثلا آینه های تو دندون پزشکی که برای دیدن دندون های کوچیک انتهای دهان استفاده می کنن هم همین ویژگی رو دارن. اینا آینه های خاصی هستن که می تونن از اجسام تصاویری بزرگتر یا کوچک تر از اندازه ی واقعی شون تشکیل بدن. این قسمت با نوع اول این آینه ها آشنا می شیم. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 131 تا 134 کتاب درسی پیدا کنیم.

آینه کوژ یا محدب نوع دیگه ای از آینه های کرویه که سطحی برآمده داره و نقطه کانونی اون مجازیه. ویژگی های تصویر تو این آینه این طوریه که تصویر کوچکتر، مستقیم و مجازیه. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 134 و 135 کتاب درسی پیدا کنیم.

تا حالا شده از بالا به یه استخر پر از آب نگاه کنین و به این فکر کنین که عمق زیادی نداره که راحت می پرم تو آب! اما بعد پریدن متوجه می شین که تو تشخیص عمق اصلا خوب عمل نکردین و اشتباه بوده. می دونیم که نور که به طور معمول تو مسیر مستقیم حرکت می کنه اما تو این قسمت می خوایم یه پدیده ای رو بشناسیم که نور رو از مسیر مستقیمش منحرف می کنه و باعث می شه بعضی وقتا دچار اشتباه بشیم. به این پدیده شکست نور می گن. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 136 تا 138 کتاب درسی پیدا کنیم.

حتما تا حالا این اصطلاح رو در مورد قابل اعتماد بودن آدم ها شنیدین که: «مثل چشمام بهش اعتماد دارم!» اما سوال من اینه که چشم های ما تا چه حد قابل اعتمادن؟ تو قسمت قبل دیدیم که ما مداد سالم رو شکسته می دیدیم، تو این قسمت می خوایم باز هم چشمامون رو به چالش بکشیم تا بفهمیم بین اون رنگ هایی که چشم ما می بینه و اونچه که در واقعیت وجود داره، چقدر فاصله ست. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 139 و 140 کتاب درسی پیدا کنیم.

از وقتی با نور آشنا شدیم مسیر پرتوهاش رو عوض کردیم، پرتوهاش رو خم کردیم، منحرف کردیم، حتی شکستیم. یه کار کوچیکه دیگه مونده که با نور انجام بدیم و اون هم اینه که جوری تغییرش بدیم که تصاویر رو برامون عوض کنه، اینجاست که پای وسیله ای به اسم عدسی میاد وسط. عدسی هایی که تو دوربین، ذره بین، عینک، لنز، تلسکوپ و یه عالمه وسیله دیگه استفاده می شه چطوری پرتوهای نور رو به بازی می گیره؟ موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 141 و 142 کتاب درسی پیدا کنیم.

تو آخرین قسمت از این فصل کتاب می خوایم درباره ی رفتاری که عدسی ها در برابر پرتوهای نور نشان می دهند، صحبت کنیم. همینطور تصویر جسم رو تو فاصله های مختلف از عدسی واگرا بررسی کنیم و ببینیم چه ویژگی هایی می تونه داشته باشه و درباره ی ساختار تلسکوپ بیشتر آشنا بشیم. موضوع این قسمت رو می تونیم تو صفحه های 143 تا 144 کتاب درسی پیدا کنیم.